طلاق می‌تواند یک تغییر مهم و گاه شوک‌آور در ساختار خانواده باشد. اما برخلاف تصور رایج، تحقیقات نشان داده‌اند که طلاق به خودی خود الزاماً آسیب‌زا نیست؛ بلکه رفتار والدین پس از طلاق است که تعیین‌کننده سلامت روانی کودکان خواهد بود. گاهی زندگی در خانواده‌ای پرتنش و ناسالم برای کودک بسیار آسیب‌زاتر از تجربه طلاق است. بنابراین، آگاهی والدین از اصول فرزندپروری صحیح پس از جدایی، نقشی اساسی در حمایت از رشد عاطفی و روانی کودک ایفا می‌کند.
در این مقاله، به بررسی اثرات طلاق بر کودکان در سنین مختلف، علائم رفتاری رایج و همچنین ارائه راهکارهای علمی و عملی می‌پردازیم تا هم والدین و هم مشاوران بتوانند با آمادگی بیشتری از کودکان در این دوران حساس حمایت کنند.
۱. اثرات طلاق بر کودکان: جنبه‌های روانشناختی
فرایند طلاق می‌تواند طیفی از احساسات منفی مانند اضطراب، ترس، سردرگمی و احساس گناه را در کودکان ایجاد کند. این واکنش‌ها معمولاً به سن کودک، شرایط خانوادگی، نحوه اطلاع‌رسانی به کودک و میزان حمایت عاطفی والدین بستگی دارد. برخی از اثرات روانی رایج عبارتند از:
- اضطراب و نگرانی: به‌ویژه در صورت تغییر ناگهانی در محل زندگی یا برنامه‌های روزانه کودک.
- افزایش حساسیت عاطفی: کودکان ممکن است دچار واکنش‌های احساسی شدید شوند و به‌راحتی گریه یا عصبانیت نشان دهند.
- کاهش اعتماد به نفس: احساس ناامنی در روابط باعث کاهش خودباوری کودک می‌شود.
- تغییر در عملکرد تحصیلی یا اجتماعی: افت تحصیلی، گوشه‌گیری یا پرخاشگری در مدرسه.
۲. واکنش‌های سنی کودکان به طلاق و اصول فرزندپروری
الف) نوزادان تا ۱۸ ماهگی
گرچه نوزادان توانایی درک منطقی طلاق را ندارند، اما به‌وضوح تنش‌های عاطفی بین والدین را احساس می‌کنند. علائم واکنشی معمول در این سن شامل:
- تحریک‌پذیری و وابستگی بیش از حد
- گریه‌های بی‌دلیل یا مداوم
- رفتارهایی مانند مکیدن انگشت یا شب‌ادراری (رفتارهای بازگشتی)
توصیه‌ها:
- حفظ روتین خواب و تغذیه
- همراه داشتن اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک
- وقت گذراندن بیشتر با نوزاد برای ایجاد حس امنیت
- کمک گرفتن از نزدیکان برای مراقبت و کاهش استرس والدین
ب) کودکان نوپا تا پیش‌دبستانی (۱۸ ماه تا ۵ سال)
این بازه سنی از حساس‌ترین دوره‌ها برای تجربه طلاق است. کودک ممکن است خود را مقصر طلاق بداند یا دچار ترس شدید از ترک یکی از والدین شود.
نشانه‌ها:
- ترس از تنها ماندن
- پرخاشگری یا انزوا
- شب‌ادراری یا بازگشت به رفتارهای کودکانه‌تر
راهکارها:
- توضیح ساده و متناسب با سن کودک درباره طلاق
- اطمینان‌بخشی مداوم نسبت به حضور و محبت هر دو والد
- ثبات در روتین‌های روزمره مانند زمان غذا، بازی و خواب
پ) کودکان مدرسه‌ای و نوجوانان
در این سنین، کودکان بهتر می‌توانند مفهوم طلاق را درک کنند اما واکنش‌هایی چون احساس خیانت، خشم یا غم عمیق در آن‌ها شایع است.
- انزوا و کاهش تعامل اجتماعی
- نوسانات خلقی شدید یا پرخاشگری
- افت تحصیلی یا بی‌انگیزگی
- موضع‌گیری منفی نسبت به یکی از والدین
۳. شناسایی علائم هشدار در رفتار کودکان
- کاهش علاقه به بازی یا تعامل با دیگران
- خواب آشفته یا کابوس‌های مکرر
- ابراز افراطی احساس گناه یا غم
- رفتارهای ناگهانی یا غیرمنتظره (مثل فرار، پرخاشگری، یا سکوت‌های طولانی)
۴. راهکارهای علمی و عملی برای کاهش اثرات طلاق
الف) حفظ ثبات و روتین
برنامه‌های منظم روزانه به کودکان احساس کنترل و امنیت می‌دهند.
ب) برقراری ارتباط صادقانه
صحبت صادقانه با کودک و پاسخ به سؤالاتش به زبان قابل درک برای او، احساس آرامش و درک متقابل ایجاد می‌کند.
پ) حمایت عاطفی مداوم
فعالیت‌های خانوادگی مثل بازی، داستان‌خوانی، پیاده‌روی یا آشپزی دسته‌جمعی موجب افزایش احساس تعلق و اطمینان در کودک می‌شود.
ت) استفاده از خدمات مشاوره تخصصی
در صورت مشاهده علائم شدید اضطراب، افسردگی یا تغییرات رفتاری جدی، مراجعه به روانشناس کودک بسیار ضروری است.
5. سخن پایانی
مواجهه با طلاق در کودکان یکی از چالش‌برانگیزترین شرایط برای والدین است، اما با آگاهی، صبر و رفتار مسئولانه می‌توان از آسیب‌های آن تا حد زیادی جلوگیری کرد. والدین باید بدانند که طلاق به معنای پایان حمایت از فرزند نیست، بلکه آغاز مسئولیتی دوچندان برای ساختن محیطی امن و سالم برای اوست.
اگر احساس می‌کنید کودک شما نیاز به حمایت بیشتری دارد، مرکز مشاوره روانشناسی هیوا با تیمی از روانشناسان کودک و خانواده، آماده ارائه خدمات تخصصی به صورت حضوری و آنلاین است.
منابع
-
انجمن روانشناسی آمریکا (APA)
-
راهنمای مشاوره خانواده و کودک، انتشارات معتبر دانشگاهی
-
مقالات تخصصی روانشناسی کودک
-
تجربیات بالینی مرکز مشاوره روانشناسی هیوا
بدون دیدگاه